Wróćmy jeszcze na chwilę do okresu wiosennego. Spulchniana górna warstwa gleby ma strukturę gruzełkowatą. Wysiane nasiona kiełkują: pierwszy pojawia się delikatny korzonek, który rośnie prosto w dół, a z którego potem powstaje najczęściej tzw. korzeń palowy rośliny. Nieco później z nasienia wyrasta bardzo delikatny pęd, lecz w odwrotnym kierunku, czyli ku górze, w stronę światła i słońca. To zjawisko nazywa się podwójnym geotropizmem. Przy korzystnej pogodzie początkowo szybciej rozwijają się korzenie niż nadziemne części rośliny. Na końcach korzeni tworzą się stale nowe, liczne, ale krótko żyjące włośniki. Z obumarłych włośników wydziela się kwaśny sok komórkowy, który wraz z powstającym w wyniku oddychania dwutlenku węgla korzystnie wpływa na cząstki gleby. Rozwijające się korzenie rośliny tworzą system korzeniowy, najczęściej z korzeniem palowym, przerastający coraz głębsze warstwy gleby. Z tym rozwojem jest ściśle związana działalność mikroorganizmów glebowych. W strefie korzeniowej gleby, przerośniętej korzeniami roślin, zwanej ryzosferą, jest 10—20 razy więcej bakterii niż w glebie wolnej od korzeni. Korzenie rośliny wraz z mikroorganizmami przyczyniają się do powstawania bardzo żyznej i żywej gleby, którą trzeba właściwie pielęgnować. Można to robić w dwojaki sposób.
Pierwszy sposób to spulchnianie gleby, najpierw płytkie, a po kilku tygodniach coraz głębsze. Dzięki temu powietrze przenika także do głębszych warstw gleby. Wpływa to bardzo korzystnie na rozwój flory i fauny glebowej oraz na wzrost korzeni, a zatem na ciągły i silny wzrost rośliny. Zwiększa się zużycie składników pokarmowych i próchnicy.
Drugim ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest ściółkowanie powierzchni gleby. Pod ściółką gleba jest luźna i ma strukturę gruzełkowatą, co z kolei wpływa stymulująco na rozwój korzeni i mikroorganizmów glebowych. W takich warunkach nie brakuje dla nich pokarmu. Ściółka ogranicza dostęp światła słonecznego i utrzymuje stałą wilgotność, dzięki czemu delikatne korzenie rozwijają się tuż pod powierzchnią gleby, co sprzyja wzrostowi roślin.
Praca ogrodnika koncentruje się na zabiegach, które sprzyjają jak najobfitszemu ulistnieniu roślin. W tym okresie rozwoju zachodzą ważne procesy związane z intensywnym powstawaniem białek w roślinie. Stosując tylko naturalne metody uprawy (jeżeli używa się nawozów mineralnych, przebiega to zupełnie inaczej) bujny wzrost roślin osiąga się tylko wówczas, gdy w glebie intensywnie przebiegają procesy rozkładu materii organicznej. Sprawom tym wciąż jeszcze poświęca się zbyt mało uwagi. W połowie roku wzrost wielu roślin się kończy; system korzeniowy osiąga największe rozmiary. Ustaje także rozwój wielu organizmów glebowych. Nawet dżdżownice przesuwają się do głębszych warstw gleby w oczekiwaniu lepszych czasów. Wysoka temperatura i silne promieniowanie słoneczne hamuje, a nawet gdzieniegdzie zabija życie. W tym czasie dojrzewają zboża, a bulwy ziemniaków stale się powiększają (tworzą się węglowodany). U wielu roślin rozpoczyna się kwitnienie, a żywa, wiosenna zieleń liści staje się znacznie ciemniejsza, w różnych odcieniach. Okres letni jest czasem intensywnej pracy w ogrodzie. Najpierw stosujemy preparat krzemionki do przyspieszenia procesu dojrzewania i po raz trzeci preparat ze skrzypu, zapobiegający chorobom grzybowym. Spulchnianie gleby nie jest już tak częste i głębokie, jak w okresie wiosennym.
Jest to czas siewu roślin na zielony nawóz. Na ogół do 20 lipca trzeba wysiać rośliny, z których chcemy zebrać plon przed nadejściem zimy, np. sałatę.
Pierwsze opady w początkach sierpnia są zwiastunem zbliżającej się jesieni. Jest to ostatni okres silnego wzrostu roślin oraz intensywnego rozwoju organizmów glebowych. Rozpoczyna się rozkład obumarłych korzeni i innych resztek roślinnych. Uczestniczą w nim dżdżownice, bakterie, w tym i promieniowce, i grzyby. Proces rozkładu przyspiesza dodatek niektórych minerałów ilastych, zwłaszcza bentonitu. Przypomnijmy sobie jeszcze raz przebieg procesu rozkładu w lesie mieszanym lub procesy zachodzące w pryzmie kompostowej. Podczas gdy wzrost rośliny na powierzchni ziemi powoli ustaje, w glebie odbywa się intensywna działalność organizmów glebowych, dzięki czemu wzrasta żyzność gleby i odtwarza się jej kompleks ilasto-próchniczny.
Ten naturalny proces ogrodnik poznał kompostując różne substancje nie tylko w okresie wegetacji roślin, ale przez cały rok. Procesy tworzenia i rozkładu materii organicznej są stymulowane przez różne czynniki, a mianowicie:
1) specyficzny rozwój i współżycie korzeni z drobnoustrojami glebowymi;
2) spulchnianie gleby za pomocą narzędzi ręcznych oraz jej pielęgnacja przez ściółkowanie powierzchni;
3) celowe zabiegi w okresie od lata do jesieni, prowadzące do odtworzenia materii organicznej gleby, głównie stosowanie kompostu.
