Minerały ilaste
W rozdziale o glebie omawiano proces wietrzenia skał aż do powstawania krzemianów, tlenków i rozpuszczalnych soli. Z tych podstawowych składników powstają wtórne minerały ilaste, jak kaolinit, illit i montmorylonit oraz krzemiany glinu, zawierające m. in. żelazo, magnez i potas.
Charakterystyczną cechą minerałów ilastych jest zdolność wchłaniania wody i pęcznienia, przy wysychaniu zaś kurczenia się. Jeśli są odpowiednio wilgotne, można je ugniatać jak plastelinę. W glebie zatrzymują wodę i wiążą rozpuszczalne sole. Ta właściwość jest szczególnie charakterystyczna dla montmorylonitu, co wynika z jego dużej powierzchni wewnętrznej (600—800 m2/g) oraz zdolności pęcznienia. Minerały ilaste występują w dużych ilościach, np. w bentonicie w Dolnej Bawarii. Bentonit (nazwa pochodzi od miejsca odkrycia w Fort Benton w USA) zawiera około 50% montmorylonitu, 15—20% illitu i 5—10% kaolinitu. Powstał on w wyniku wietrzenia martwicy wulkanicznej w okresie trzeciorzędowym.
W rolnictwie i ogrodnictwie są stosowane zarówno mączki ilaste, jak i skalne. Organizmy glebowe, zwłaszcza dżdżownice, odgrywają dużą rolę w mieszaniu i tworzeniu się kompleksów
ilasto-próchnicznych. Szczególnie korzystny jest dodatek iłu do lekkich gleb piaszczystych, ale także i do ciężkich gleb wapiennych; poprawia to znacznie strukturę gleby i gospodarkę wodną, czego efektem są obfitsze plony. Ił jest dobrym spoiwem dla gleb piaszczystych lub bogatych w wapń, co jest również ważne w naturalnych metodach zwalczania szkodników. W ogrodnictwie mączkę bentonitową należy stosować w małych dawkach, ale często. Można ją rozsypywać bezpośrednio po powierzchni gleby w terminie zależnym od następstwa roślin w stosowanym płodozmianie, a także, jeśli są wysiane rośliny na zielony nawóz, pogłównie. Dawka 200—400 kg/ha jest wystarczająca, przy czym mączkę można zmieszać z nawozami organicznymi lub Algominem. Najprostszym sposobem jest dodanie bentonitu do kompostu w dawce 3 kg na 1 m3 masy kompostowej. Jest on wówczas najszybciej pobierany i przetwarzany przez organizmy glebowe. Zbyt duże dawki bentonitu hamują te procesy, a kompost staje się mazisty i zbity. Bentonitu dodaje się także do cieczy stosowanej do opryskiwań dla zwiększenia jej przyczepności oraz do roztworu wapna wykorzystywanego do bielenia pni drzew owocowych.
