Procesy glebotwórcze.
Procesy glebotwórcze przebiegają w określonych warunkach klimatycznych, na określonych skałach macierzystych, pod wpływem określonej szaty roślinnej i prowadzą do ukształtowania się odpowiednich typów gleb. Na terenie Polski występują gleby ukształtowane pod wpływem procesów: przemywania (lessivage, płowienia), bielicowania, oglejenia, brunatnienia, rdzawienia, procesu bagiennego i murszenia. Do elementarnych (typologicznych) procesów glebotwórczych zalicza się:
1. Proces inicjalny – powodujący powstawanie gleb prymitywnych, np. litosoli, regosoli, przy udziale zbiorowisk drobnoustrojów, mchów, porostów itp.
2. Proces przemywania (lessivage, płowienia) – polegający na wypłukiwaniu z górnych poziomów gleby minerałów koloidalnych, będących w stanie rozproszenia, bez ich uprzedniego rozkładu. Przemywanie odbywa się przy słabo kwaśnym odczynie gleby.
3. Proces bielicowania – przebiega przy kwaśnym odczynie gleby przede wszystkim w lasach iglastych. Polega na wypłukiwaniu w głąb profilu gleby produktów rozkładu glinokrzemianów i koloidów glebowych oraz składników zasadowych, a następnie na uruchamianiu kwasów próchnicowych oraz związków żelaza i glinu, przy częściowej redukcji związków żelaza. Przemieszczeniu ulegają przede wszystkim żelazo i glin tworzące łatwo rozpuszczalne, kompleksowe związki z substancjami humusowymi.
4. Proces oglejenia – charakteryzuje zespół zjawisk polegających na redukcji (odtlenianiu) mineralnych części utworu glebowego w warunkach dużej wilgotności w obecności substancji organicznej. Redukcja różnych związków mineralnych (głównie żelaza i manganu) następuje przy udziale drobnoustrojów beztlenowych. Gleby lub oglejone poziomy glebowe mają charakterystyczne niebiesko-zielonkawe zabarwienie, które pochodzi od związków żelaza zredukowanego do form dwuwartościowych. Związki żelaza i manganu w wyniku redukcji stają się łatwiej rozpuszczalne i dlatego mogą być ługowane wodą. Proces glejowy przebiega najczęściej w poziomach nadmiernie wilgotnych, a więc o ograniczonej ilości powietrza.
5. Proces brunatnienia – jest typowy dla wielogatunkowych lasów liściastych. Polega na rozkładzie glinokrzemianów (biotytu, oliwinu, piroksenów, amfiboli) i wydzieleniu zawartego w nich żelaza, które w postaci nierozpuszczalnych wodorotlenków i kompleksów z kwasami próchnicznymi osadza się na powierzchni ziaren mineralnych, nadając glebie charakterystyczną barwę: limonit – brunatną lub żółtobrunatną, hydrohematyt – czerwonobrunatną lub ceglastą.
6. Proces bagienny – to powolne przemiany chemiczne i strukturalne, jakim podlegają szczątki roślin bagiennych w warunkach stałego, nadmiernego uwilgotnienia i braku dostępu powietrza (anaerobiozy). Produkty tego procesu, w zależności od długotrwałości i nasilenia warunków beztlenowych mogą tworzyć utwory całkowicie shumifikowane, które nazywa się mułami, lub utwory częściowo shumifikowane – torfy.
7. Proces murszenia – przebiega po odwodnieniu torfowiska w warstwach gleb mułowych, torfowych i gytiowych po ustaniu trwałej anaerobiozy, czyli po ustaleniu się warunków tlenowych (aerobowych). Jest on złożonym procesem biochemicznym, który prowadzi między innymi do humifikacji i częściowej mineralizacji masy torfowej, w wyniku której zanika pierwotna, włóknisto–gąbczasta struktura torfu. Odwodniony torf, muł lub gytia kurczy się i pękając dzieli na drobne bryły (agregaty). Te, w dalszej fazie procesu murszenia, dzieląc się tworzą ziarna powstającego murszu, które są twardsze i trwalsze, o ile powstają z bardziej zhumifiko-wanej masy organicznej.
Cechą charakterystyczną procesów glebotwórczych jest wzajemne oddziaływanie masy mineralnej gleby oraz organizmów żywych i martwych. W zależności od warunków bioekologicznych zachodzą w glebie złożone procesy rozkładu i przeobrażania substancji organicznej, a procesy dominujące w poszczególnych etapach rozkładu można określić na podstawie produktów końcowych. Są to:
• mineralizacja – w której po hydratacji i hydrolizie końcowymi produktami pełnego utleniania są CO2 i H2O, a w warunkach pojawiającej się okresowo anaerobiozy uwalniane są dodatkowo CH4, NH3 i H2 oraz związki mineralne,
• humifikacja – czyli tworzenie się próchnicy,
• torfienie,
• murszenie,
• zwęglanie (karbonizacja).
Karbonizacja jest to proces fizykochemiczny, w którym produktem końcowym, w stale trwających warunkach beztlenowych, jest węgiel organiczny.
