Skały osadowe.
Skały osadowe powstały w wyniku odkładania się rozmaitego materiału na powierzchni lądu, na dnie oceanów, mórz, jezior, a także w korytach rzek. Tworzyły się one w różnych okresach geologicznych. W Polsce największe powierzchnie zajmują pokłady lodowcowe (dyluwialne). Prócz tego mamy skały osadowe formacji kredowej i trzeciorzędowej, jak również najmłodsze pokłady aluwialne. Skały osadowe, w zależności od sposobu powstawania, dzielimy na:
1. Osadowe skały okruchowe, które zajmują ogromne obszary. W Polsce przeważająca część gleb powstała na tych skałach pod wpływem lodowca skandynawskiego, który wkraczał do nas trzykrotnie. W okresie dyluwialnym, wskutek silnego obniżenia się temperatury, na północną część Europy nasunęły się ze Skandynawii ogromne masy lodu, które niosły olbrzymią ilość pokruszonego materiału skalnego. Pozostał on na zajmowanym terenie bądź w postaci „moreny dennej”, składającej się z glin zwałowych oraz piasków i żwirów z głazami, bądź w postaci „moreny czołowej”, powstającej w czasie postoju lodowca, tworząc charakterystyczne wały.
Na zdjęciu 3 przedstawiono krajobraz Pojezierza Augustowskiego z rynną polodowcową jeziora w otoczeniu moren. Grubość moren jest bardzo różna i waha się od kilkudziesięciu centymetrów do kilkuset metrów.
Przykład odsłoniętej przez rzekę Wartę struktury przekroju przez morenę przedstawiono na ilustracji 4. Pierwsze zlodowacenie w Polsce sięgało najdalej na południe, aż po Karpaty i Sudety. Zasięg drugiego zlodowacenia był mniejszy i dotarł do linii: Częstochowa, Kalisz, Góry Świętokrzyskie, Puławy, Włodawa. Trzecie zlodowacenie objęło wyłącznie tereny północnej Polski, osiągając w dolinie Wisły poziom Płocka.
2. Osadowe skały organogeniczne, które powstały w wyniku nagromadzenia szczątków różnych organizmów, występują najczęściej w zbiornikach wodnych. Największe znaczenie dla rolnictwa mają wapienie kredowe powstałe ze skorup obumarłych w morzu zwierząt lub organizmów roślinnych. Do skał organogenicznych osadowych zalicza się również pokłady torfowe, które powstały w wyniku nagromadzenia masy organicznej pochodzącej z obumarłych roślin. Największe tereny zajmują pokłady torfowe w północnej Polsce, niekiedy zalegają warstwą kilkunastometrowej grubości.
3. Osadowe skały chemiczne powstały wskutek wytrącania się soli. Do tej grupy należy gips uformowany z wytrąconego siarczanu wapnia oraz pokłady soli kamiennej.
Skały metamorficzne (inaczej: przeobrażone) formowały się ze skał magmowych lub osadowych pod wpływem wysokiej temperatury i wysokiego ciśnienia. Wskaźnikiem przeobrażenia skał jest przekrystalizowanie pierwotnych składników. Do tego rodzaju skał należą gnejsy – powstałe z granitu; łupki łyszczykowe – z kwarcu i białego łyszczyku; lupki kwarcytowe – z materiału piaskowego oraz fylity – z płytkich pokładów ilastych.
Wskutek wietrzenia skała macierzysta zmieniła również skład chemiczny. Złożone związki chemiczne i minerały o skomplikowanej budowie rozpadły się na prostsze i bardziej dostępne dla organizmów żywych. Produkty wietrzenia skał to między innymi: tlenek krzemu (krzemionka), glinokrzemian, wodorotlenki żelaza i glinu, węglany wapnia i magnezu, siarczan potasu, fosforany wapnia i żelaza, chlorki wapnia, potasu oraz sodu.
